ساختار مو یا ساختمان مو یک سیستم پیچیده اما یکپارچه است که همانند سایر بخش‌های بدن اهمیت ویژه‌ای دارد اما مهم‌ترین ویژگی آن تاثیر بر چهره و زیبایی افراد است که امروزه بسیار مورد توجه قرار می‌گیرد.
اگر در برخی مواقع احساس می‌کنید موهای شما سرعت رشد کافی ندارد و با دچار ریزش شده است، آگاهی از ساختمان یا ساختار مو می‌تواند به سوالات شما در این‌باره پاسخ دهد و تاثیر زیادی بر سلامت موهایتان داشته باشد.
مو یکی از اجزای مهم بدن انسان و بسیاری از پستانداران است که نقش‌های متعددی از جمله حفاظت، عایق‌سازی، و حتی ارتباطات اجتماعی و زیبایی را ایفا می‌کند. ساختار مو شامل چندین بخش اصلی است که در زیر توضیح داده می‌شوند.
فهرست مطالب مقاله
موهای پرپشت نقش بسزایی در زیبایی چهره دارد و از تاثیر جادویی آن در افزایش اعتماد به نفس افراد نمی‌توان چشم پوشی کرد. زنان و مردانی که به طور ناگهانی دچار ریزش مو شده اند، برای حجیم کردن و پرپشت کردن موهای خود دنبال راه‌حل‌های متفاوتی هستند.همه می دانیم که موها فقط وظیفه زیبایی چهره را ندارند. آناتومی و ساختمان مو مانند سایر اعضای بدن دارای پیچیدگی‌های خاص خودش است.
موهای ناحیه سر علاوه بر زیبایی وظیفه محافظت از پوست سر در برابر اشعه خورشید را دارد. اگر می‌خواهید پوست سر شما آسیب نبیند باید مراقب حجم و کیفیت موهایتان باشید. رشد موهای بدن فقط به سر محدود نمی‌شود نواحی مختلف بدن مانند ابروها، مژه‌ها و سایر قسمت‌های بدن، هر یک وظایف مختلفی دارند.
ساختار ابروها و مژه‌ها به صورتی است که از ورود عرق و گردوخاک به چشم جلوگیری می‌کند. اگر مژه‌ها و ابرو نبودند، عرق از پیشانی تا چشم‌ها نفوذ می‌کرد و آلودگی و عفونت وارد چشم‌ها می‌شد. البته ناگفته نماند که ابروها و مژه‌ها نیز در زیبایی چهره نقش دارند.
اما موهای بینی و گوش نقشی در زیبایی افراد ندارند و ساختمان مو در بینی و گوش به طوری است که اجازه نمی‌دهد عوامل بیماری زا وارد بدن شوند. میکروب‌ها و باکتری‌های فراروانی در طی شبانه روز قصد ورود به بدن انسان را دارند و همان موهای کوچک موجود در بینی و گوش از ورود آنها جلوگیری می‌کند و مانند یک ارتش محافظ در مقابل آنها می‌ایستند.
در نواحی مختلف بدن مانند پاها، زیر بغل و سایر نواحی دیگر شاهد رشد موهایی هستیم که به آنها موهای زائد بدن گفته می‌شود. این موها در کنترل دمای بدن نقش موثری دارند. ساختمان و ساختار مو در نواحی مختلف با یکدیگر متفاوت هستند. در این مطلب به طور کامل به شما خواهیم گفت که ساختمان مو به چه شکل است و آناتومی آن چگونه است.
ساختار مو
وقتی در مورد ساختار مو صحبت می کنیم باید بدانیم که مو هم مانند تمام قسمت های بدن، دارای لایه های مختلف است. مو یکی از ضمائم پوست است و وظیفه حفاظت از قسمت هایی بدن را بر عهده دارد. در این مطلب از گالری برادری درباره ساختار مو به بحث خواهیم پرداخت.
مو ساختار جالبی دارد و از دو قسمت فولیکول مو و ساقه مو تشکیل شده است. فولیکول مو که به زبان ساده همان پیاز یا ریشه مو است و در داخل پوست سر قرار دارد. این بخش باعث رشد مو می‌شود.
ساقه مو همان قسمتی است که ما آن را مشاهده می‌کنیم. ساقه مو نیز از سه بخش مجزا به نام مدولا، کورتکس و کوتیکول تشکیل شده است ، کورتکس مسئولیت استحکام و رنگ موهای شما را بر عهده دارد، در حالی که مدولا داخلی ترین لایه آن است.
موهای شما همچنین دارای آمینو اسیدهایی است که مواد سازنده پروتئین‌ها هستند. این آمینو اسید‌ها توسط پیوندهای شیمیایی در کنار هم نگه داشته می‌شوند.
موها به شکل رشته ای از پوست خارج می‌شوند. تارهای مو گیرنده‌های عصبی ندارند، به همین علت دردی را حس نمی‌کنند. در نهایت می‌توانید موها کوتاه و قیچی کنید به طوری که اصلا هیچ دردی احساس نکنید.
اگر به طور خلاصه بخواهیم بگوییم که ساختمان مو به چه شکل است باید گفت ساختمان مو به دو بخش ریشه و ساقه تقسیم می‌گردد. قسمت ریشه کاملا داخل پوست (اپیدرم) و ساقه مو خارج از پوست است.
1. ساقه مو (Hair Shaft)
ساقه مو بخشی از مو است که از پوست بیرون می‌آید و قابل مشاهده است. این بخش خود شامل سه لایه اصلی است:
- کوتیکول (Cuticle): لایه خارجی ساقه مو که از سلول‌های مسطح و شفاف تشکیل شده و به مو درخشش می‌بخشد و از آن محافظت می‌کند.
- قشر (Cortex): لایه میانی و ضخیم‌تر که عمدتاً از کراتین تشکیل شده و مسئول استحکام، رنگ و حالت‌دهی مو است.
- مدولا (Medulla): لایه داخلی و مرکزی که حاوی سلول‌های بزرگ و حفره‌های هوا است. همه موها دارای مدولا نیستند و وجود آن در موهای نازک کمتر دیده می‌شود.
کوتیکول (Cuticle)
کوتیکول (Cuticle) لایه بیرونی ساقه مو است که شامل سلول‌های ریز و صفحه‌ای است و به صورت پوششی بر روی کورتکس قرار دارد. این لایه به عنوان یک لایهٔ محافظ عمل می‌کند و باعث می‌شود که مو به صورتی صاف و براق باقی بماند.
کوتیکول مو شامل چندین لایهٔ سلولی است که به صورت تخته‌های کوچک و ریز به هم چسبیده از سطح مو گذشته و به صورت پوششی بر روی مو قرار دارد. هر یک از این لایه‌ها به نوبهٔ خود شامل سلول‌های ریز و صفحه‌ای هستند و به صورت تخته‌هایی به یکدیگر محکم متصل شده‌اند.
کوتیکول به عنوان یک لایهٔ محافظ، از آسیب دیدن کورتکس مو جلوگیری می‌کند. همچنین، با ایجاد یک لایهٔ محافظ بر روی مو، از خشک شدن و آسیب دیدن ساقه مو جلوگیری می‌کند. با این حال، عوامل مختلفی مانند شستشوی مو، خشک شدن با حرارت و مواد شیمیایی می‌توانند باعث آسیب به کوتیکول و در نتیجه آسیب به مو شوند.
قشر یا کورتکس (Cortex)
کورتکس (Cortex) لایه میانی ساقه مو است که بیشتر از حجم مو را شامل می‌شود. این لایه از سلول‌های باریکی تشکیل شده است و بیشتر پروتئین کراتین را شامل می‌شود که به عنوان ماده سازنده‌ی اصلی ساقه مو عمل می‌کند.
کورتکس، ضخامت و سختی مو را تعیین می‌کند و در تعیین نوع مو و ویژگی‌های آن نیز نقش دارد. به طور کلی، کورتکس مو شامل سه لایهٔ مختلف است که به ترتیب از داخل به بیرون عبارت‌اند از:
- لایهٔ آلفا (Alpha): لایهٔ داخلی کورتکس که شامل سلول‌های باریکی است که ظاهراً در تولید رنگ مو نقشی ندارند.
- لایهٔ بتا (Beta): لایهٔ میانی کورتکس که شامل سلول‌های باریکی و متوسطی است که در تولید رنگ مو نقش دارند.
- لایهٔ گاما (Gamma): لایهٔ بیرونی کورتکس که شامل سلول‌های باریک تری است و در تعیین شکل و سختی مو نقش دارد.
هرچند که کورتکس مو عملکرد مهمی در حفظ سلامت و زیبایی مو دارد، اما آسیب به آن می‌تواند باعث ظاهر شدن مشکلاتی مانند تغییر رنگ، لطافت و حتی شکنندگی مو شود.
مدولا (Medulla)
مدولا (Medulla) لایه داخلی و مرکزی ساقه مو است که در بعضی از موها وجود دارد. این لایه شامل سلول‌های بزرگ و بافتی یکنواخت است که در موهای بزرگ و سفید مانند موهای سر برخی افراد وجود دارد. در موهایی که مدولا ندارند، محور ساقه مو توسط قشر و لایه بیرونی پوشیده شده است.
از دیگر وظایف مدولا می‌توان به حفظ استحکام و سختی مو اشاره کرد. همچنین، نقشی در ایجاد رنگ مو نیز دارد. در بعضی از موها، مدولا به عنوان مسیری برای جریان مواد مغذی به سمت ساقه مو عمل می‌کند. البته در بعضی از موارد، مدولا به دلیل ناهمگونی سلول‌ها و اختلال در ساختار می‌تواند به مشکلاتی مانند آسیب به مو و ریزش مو منجر شود.
2. ریشه مو (Hair Root)
ریشه مو بخشی از مو است که در زیر سطح پوست قرار دارد و در فولیکول مو (Hair Follicle) جای گرفته است. ریشه مو شامل چندین بخش مهم است:
- پیاز مو (Hair Bulb): قسمت انتهایی و پیازی شکل ریشه مو که سلول‌های جدید مو در آن تولید می‌شوند.
- ماتریکس مو (Hair Matrix): ناحیه‌ای در پیاز مو که سلول‌های کراتینوسیت و ملانوسیت (سلول‌های تولیدکننده رنگدانه) در آن تقسیم و تکثیر می‌شوند.
- پاپیلای پوستی (Dermal Papilla): ناحیه‌ای از بافت همبند که در انتهای پیاز مو قرار دارد و خون‌رسانی و تغذیه لازم برای رشد مو را فراهم می‌کند.
3. فولیکول مو (Hair Follicle)
فولیکول مو یک ساختار لوله‌ای در پوست است که ریشه مو در آن جای گرفته و شامل اجزای زیر است:
- غلاف داخلی و خارجی (Inner and Outer Sheath): دو لایه محافظتی که فولیکول مو را احاطه کرده و به شکل‌گیری و نگهداری ریشه مو کمک می‌کنند.
- غدد چربی (Sebaceous Glands): غددی که سبوم (چربی طبیعی پوست) تولید می‌کنند و به حفظ رطوبت و نرمی مو کمک می‌کنند.
- ماهیچه‌های برافراشته مو (Arrector Pili Muscles): عضلات کوچک متصل به فولیکول که در واکنش به سرما یا ترس، موها را به صورت عمودی قرار می‌دهند (پدیده “سیخ شدن موها”).
فولیکول مو در دو لایه بالایی پوست سر قرار دارد. زمانی که شما متولد می‌شوید حدود 5 میلیون فولیکول مو در بدن شما وجود دارد که حدود 1 میلیون آن در ناحیه سر شما قرار دارد. همزمان با افزایش سن، تعداد فولیکول مو نیز در بدن شما رشد می‌کند.
ساختمان مو
موها از سلول‌هایی به نام کراتینوسیت‌ها تشکیل شده اند. این سلول‌ها حاوی پروتئین کراتین هستند که برای ایجاد ساختار مو و استحکام آن بسیار مهم است. علاوه بر کراتینوسیت‌ها، موها حاوی پیگمانت‌هایی به نام ملانین نیز هستند که رنگ مو را تعیین می‌کنند. به طور کلی، موها از کراتین، آب، پروتئین‌ها، مواد معدنی و ویتامین‌ها تشکیل شده‌اند.
عوامل آسیب رسان به ساختمان مو
مو مانند قسمت‌های دیگر بدن، می‌تواند به عوامل مختلفی آسیب ببیند. برخی از عوامل آسیب رسان به ساختمان مو عبارتند از:
- شستشو نامناسب: شستشوی مو با مواد شوینده قوی مانند شامپو و صابون می‌تواند باعث خشک شدن مو و آسیب به کوتیکول شود.
- حرارت بیش از اندازه: استفاده از ابزارهای گرمایی مانند سشوار، حالت دهنده و آهن مو می‌تواند باعث خشک شدن و آسیب به کوتیکول و کورتکس مو شود.
- استعمال محصولات شیمیایی: استفاده از مواد شیمیایی مانند رنگ مو، ابرو و مژه، روغن‌های مو و حتی شامپوهایی که شیمیایی هستند می‌تواند باعث آسیب به ساختمان مو شود.
- اشعه UV: تابش نور خورشید و اشعه UV می‌تواند باعث خشک شدن و آسیب به کوتیکول و کورتکس مو شود.
- تغذیه نامناسب: تغذیه نامناسب و کمبود ویتامین‌های مورد نیاز برای سلامتی مو می‌تواند باعث ضعیف شدن و آسیب به ساختمان مو شود.
- استفاده از محصولات ناسازگار: استفاده از محصولات ناسازگار و بدون توصیه می‌تواند باعث آسیب به ساختمان مو شود.
با توجه به اینکه موها در معرض عواملی که ذکر شد هستند، قرار می‌گیرند، توصیه می‌شود که از محصولات مراقبت از مو مانند شامپوها و روغن‌های مو با مواد طبیعی و نرم کننده استفاده شود و از استفاده از وسایل حرارتی و محصولات شیمیایی به حداقل ممکن برسد. همچنین، تغذیه مناسب و مصرف ویتامین‌های مورد نیاز برای سلامتی مو نیز به حفظ سلامت و زیبایی مو کمک می‌کند.
رنگ کردن مو و آسیب به ساختمان مو
رنگ کردن مو می‌تواند به ساختمان مو آسیب برساند. این فرایند باعث شکستن پوشش محافظ کوتیکول می‌شود و باعث خشکی، شکنندگی و آسیب به موها می‌شود. علاوه بر این، مواد شیمیایی موجود در رنگ مو می‌توانند باعث تغییر در رطوبت مو و pH آن شوند که باعث تغییر در ساختمان آن می‌شوند.
همچنین، استفاده از رنگ موهای شیمیایی، ممکن است باعث بروز حساسیت و خارش در پوست سر گردد که می‌تواند برای برخی از افراد خطرناک باشد. برای کاهش آسیب به موها، می‌توانید از رنگ موهای طبیعی یا رنگ‌های گیاهی استفاده کنید. قبل از رنگ کردن یا بعد از کاشت مو بهتر است به پزشک متخصص مراجعه کرده و مشاوره دربارهٔ نحوهٔ رنگ کردن مو و محصولات مراقبت از موی مناسب بگیرید.
چرخه رشد مو
چرخه ساختمان مو یا چرخه رشد مو در سه بخش اولیه آناژن، ثانویه کاتاژن و در نهایت مرحله تلوژن است. این سه مرحله ساختار رشد مو به صورت زیر است:
- آناژن (Anagen): مرحله رشد فعال که ممکن است چند سال طول بکشد. در این مرحله، سلول‌های ماتریکس مو به سرعت تقسیم شده و ساقه مو را بلندتر می‌کنند.
- کاتاژن (Catagen): مرحله انتقال که کوتاه‌تر است و چند هفته طول می‌کشد. در این مرحله، رشد مو متوقف می‌شود و فولیکول مو شروع به کوچک شدن می‌کند.
- تلوژن (Telogen): مرحله استراحت که حدود سه ماه طول می‌کشد. در پایان این مرحله، مو از فولیکول جدا شده و می‌ریزد و سپس فولیکول وارد مرحله آناژن جدید می‌شود.
عملکرد مو
- حفاظت: موها به عنوان یک سد محافظ در برابر آسیب‌های فیزیکی، اشعه‌های مضر آفتاب و ورود ذرات خارجی به بدن عمل می‌کنند.
- تنظیم دما: موها با عایق‌بندی حرارتی به تنظیم دمای بدن کمک می‌کنند.
- احساس: فولیکول‌های مو دارای پایانه‌های عصبی هستند که حساسیت به لمس را افزایش می‌دهند.
- زیبایی و بیان اجتماعی: موها نقش مهمی در زیبایی و جذابیت فرد و همچنین بیان وضعیت اجتماعی و فرهنگی ایفا می‌کنند.
ریزش مو در زنان و مردان
ممکن است شما فکر کنید که الگوی ریزش مو در مردان و زنان یکی است و تفاوتی ندارند؛ ولی باید به شما بگوییم که در اشتباه هستید. در مردان از ریزش مو به شکل نعل اسبی اتفاق می‌افتند؛ این در حالی است که در زنان از فرق سر و در نواحی مرکزی سر موها نازک شده و شروع به ریزش می‌کند و فرق سر به طور کامل مشاهده می‌شود.
هر روز به طور طبیعی 50 تا 100 تار مو می ریزد. با این حال، اگر بیش از حد مو از دست بدهید، ممکن است دچار ریزش مو شوید. علل شایع ریزش مو عبارتند از:
- ژنتیک: اگر سابقه خانوادگی ریزش مو دارید، بیشتر در معرض ریزش مو هستید.
- تغییرات هورمونی: تغییرات هورمونی مانند بارداری، یائسگی و … می تواند باعث ریزش مو شود.
- استرس: استرس می تواند باعث ریزش مو شود.
- شرایط پزشکی: برخی از شرایط پزشکی مانند آلوپسی آره آتا و تلوژن افلوویوم می تواند باعث ریزش مو شود.
- داروها: برخی از داروها می توانند باعث ریزش مو شوند.
- درمان های مو: درمان هایی مانند رنگ کردن، فر کردن و صاف کردن مو می تواند باعث ریزش مو شود.
اگر نگران ریزش مو هستید، باید با پزشک خود صحبت کنید. آنها می توانند به شما کمک کنند تا علت ریزش مو را تعیین کنید و گزینه های درمانی را توصیه کنید.
سخن آخر
به طور کلی، ساختمان موی بدن انسان برای هر قسمت از موهای رشد یافته در بدن به صورت مستقل و متفاوت از سایر موها در پوست سر اتفاق می‌افتد. ساختمان ساقه مو برای محافظت از پوست سر و همچنین تأمین عملکرد وظایف مو مانند حفظ گرمای بدن و بهبود وضعیت سیالات بدن کاربرد دارد. آگاهی از ساختار مو و وظایف و نحوه عملکرد هر یک به شما در جلوگیری از ریزش مو کمک می‌کند.
